Η περίοδος των εξετάσεων αποτελεί μία απαιτητική και αγχογόνα περίοδο στη ζωή των μαθητών, οι οποίοι τείνουν να την νοηματοδοτούν ως στιγμή κατά την οποία κρίνονται, αξιολογούνται και βαθμολογούνται ως προς την αξία τους ως μαθητές αλλά πολλές φορές και ως προς τη συνολική τους αξία ως προσωπικότητες. Μέσα σε αυτή την ατμόσφαιρα, μαθητές, γονείς αλλά και εκπαιδευτικοί έρχονται αντιμέτωποι με την εκδήλωση του άγχους επίδοσης.
Τι είναι το άγχος επίδοσης;
-
Το άγχος που εκδηλώνεται εν όψει κάποιας εξέτασης, προφορικής ή γραπτής.. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί μαθητές βιώνουν άγχος επίδοσης καθ’όλη τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, καθώς νοηματοδοτούν κάθε στιγμή εντός της σχολικής τάξης ως στιγμή αξιολόγησης.
-
Το άγχος επίδοσης μπορεί να εκδηλωθεί σε όλους τους μαθητές, ανεξαρτήτως της πραγμτικής τους επίδοσης, της προσπάθειας που έχουν καταβάλει ή του αισθήματος αυτο-επάρκειας.
-
Η εκδήλωση του άγχους αποτελεί την ανταπόκριση του οργανισμού σε καταστάσεις που αντιλαμβάνεται ως απειλητικές, οι οποίες απαιτούν την κινητοποίηση της ενέργειας για την παραγωγή πνευματικού ή σωματικού έργου, ώστε να ανταπεξέλθει στις απαιτήσεις της συνθήκης.
-
Το άγχος μπορεί να είναι εποικοδομητικό ή μη εποικοδομητικό. Στην πρώτη περίπτωση λαμβάνει μια μέτρια ένταση η οποία «φορτίζει» τον οργανισμό με την απαραίτητη ενέργεια που χρειάζεται για να ανταπεξέλθει στο έργο των εξετάσεων (συγκέντρωση προσοχής, ανάκληση πληροφοριών και οργάνωσή τους κ.ά). Στη δεύτερη περίπτωση, το άγχος κατακλύζει τον οργανισμό και παρεμποδίζει τις βασικές λειτουργίες του, συμπεριλαμβανομένης της γνωστικής. Αυτό σημαίνει ότι θα παρέμβει οπωσδήποτε στην αποδοτικότητα του μαθητή/τριας και η επίδοσή του θα εμφανιστεί χαμηλότερη από την πραγματική.
Γιατί εμφανίζεται συνήθως άγχος επίδοσης;
Τα παιδιά και οι έφηβοι:
-
Έχουν την εγγενή ανάγκη να κάνουν τους γονείς τους περήφανους:
Η χαρά και η αποδοχή των γονέων καθώς και όλων των Σημαντικών Άλλων στα βήματά τους είναι το «καύσιμο» στο ταξίδι της ανάπτυξής τους και την επίτευξη αναπτυξιακών οροσήμων (κινητικότητα, ομιλία, επικοινωνία, ακαδημαϊκά επιτεύγματα και πολλά πολλά ακόμη). Τα παιδιά που δεν χαίρουν αυτού του μοιράσματος στην ανάπτπυξή τους θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες σε διαφορετικούς τομείς της ανάπτυξης (γνωστικό, κοινωνικό, ψυχοσυναισθηματικό). -
Σε αυτή τη διαδικασία, συχνά μαθαίνουν ότι η προϋπόθεση στο να είναι αγαπητοί και αποδεκτοί, συνθήκη ζωτικής σημασίας για την ομαλή και υγιή ανάπτυξή τους, είναι το να επιτυγχάνουν στόχους και να ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των άλλων:
Έτσι, η άνευ όρων αποδοχή και αγάπη μετατρέπεται σε αγάπη υπό όρους, κάτι για το οποίο το παιδί πρέπει να προσπαθήσει και να κοπιάσει, κάτι στο οποίο μπορεί να επιτύχει ή να αποτύχει. -
Υπό αυτό το πρίσμα, αντιμετωπίζουν τις εξετάσεις ως έναν τρόπο να «αποδείξουν την αξία τους» στους γονείς τους και τους Σημαντικούς Άλλους:
Επομένως, η υπαρκτή πιθανότητα μιας αποτυχίας, ενός χαμηλού βαθμού (χαμηλή «αξία»?) εγείρει τον φόβο της απόρριψης. -
Επηρρεάζονται εύκολα από τις ανησυχίες των γονιών τους σχετικά με το μέλλον. Έτσι, μπορούν να συνδέσουν άκαμπτα μια μεμονωνμένη αποτυχία στις εξετάσεις με μια δια βίου καταστροφή. Για να το καταλάβουμε αυτό καλύτερα, χρειάζεται να έχουμε κατά νου τη φύση της γνωστικής λειτουργίας κατά την εφηβική ηλικία. Ο έφηβος, παρότι εισάγεται στην περίοδο της αφηρημένης σκέψης η οποία του ανοίγει πολλές νέες δυνατότητες, ακόμα αυτή η σκέψη δεν έχει ολοκληρωθεί και εκδηλώνεται με άκαμπτο τρόπο. Έτσι, είναι πιο πιθανό ο έφηβος να αντιμετωπίσει τον κόσμο του και τις καταστάσεις της ζωής του μέσα από δίπολα «μαύρο-άσπρο», «καλός-κακός», «πάντα-ποτέ», «επιτυχία-αποτυχία», ενώ η ενδιάμεση ζώνη του είναι λιγότερο ορατή.
-
Μαθαίνουν ότι η αυτοεκίμησή τους βασίζεται σε ακαδημαϊκά επιτεύγματα και αγνοούν άλλες ποιότητες της προσωπικότητας. Επομένως, το άγχος επίδοσης αντανακλά την αγωνία για μια υγιή σχέση με τον εαυτό τους. Ωστόσο, μια πραγματικά υγιής σχέση με τον εαυτό χρειάζεται να στηρίζεται σε στέρεο έδαφος και όχι να εξαρτάται από τις εξωτερικές συνθήκες που είναι έτσι κι αλλιώς ευμετάβλητες.
Τι χρειάζεται να κάνω ως γονέας;
-
Να δείχνω στο παιδί μου ότι είμαι περήφανος/η ανεξάρτητα από τα επιτέυγματά του
-
Να αναγνωρίζω τις προσπάθειές του ανεξαρτήτως αποτελέσματος
-
Να το ενθαρρύνω στα βήματά του στην πολύπλευρη ανάπτυξή του
Είναι πολύ σημαντικό να υπενθυμίσω εδώ πως η ανάπτυξη συντελείται σε πολλούς διαφορετικούς τομείς παράλληλα (σωματική, νοητική, γνωστική, κοινωνική, ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη), οι οποίοι χρειάζεται να υποστηρίζονται και να ενθαρρύνονται ισαξίως. Ωστόσο, στην νοησιαρχική και γνωσιοκεντρική κυρίως Δύση είναι που η ανάπτυξη έχει ταυτιστεί με το γνωστικό επίπεδο και τα ακαδημαϊκά επιτεύγματα, ενώ άλλες πλευρές της προσωπικότητας υποτιμώνται.
-
Παρέχω στο παιδί όση βοήθεια χρειάζεται για να φέρει εις πέρας τις σχολικές του υποχρεώσεις και όχι παραπάνω.
Πώς το παιδί θα αποκτήσει την αυτο-πεποίθηση ότι μπορεί να ανταπεξέλθει μόνο του στις εξετάσεις εάν δεν έχει μάθει να αυτο-υποστηρίζεται στα σχολικά του καθήκοντα; -
Δείχνω εμπιστοσύνη και επιτρέπω την αυτονομία, την πρωτοβουλία, και επομένως την ανάτπυξη δεξιοτήτων επίλυσης προβλήματος.
-
Βοηθώ το παιδί να καταλάβει ότι η «αξία» του είναι σφαιρική. Του καθρεφτίζω ποιότητές του εκτός ακαδημαϊκών/ γνωστικών προσόντων.
Π.χ. Ενδοψυχικές ποιότητες, επάρκεια σε άλλους τομείς (π.χ. αθλητισμός) και άπειρες ακόμη ποιότητες.
-
Δίνω ένα νόημα/ Ενώνω με ένα νήμα τις εμπειρίες του παιδιού.
Παράδειγμα: Δεν είναι βοηθητικό να δω απομονωμένα μια αποτυχία σε μια εξέταση, αλλά να την δω σε συνέχεια δέκα προηγούμενων επιτυχιών.
Προσοχή: όλα τα παραπάνω δε σημαίνουν ότι δεν αναμένω/προσδοκώ επιτεύγματα. Παρατηρείται άλλωστε ότι τα πιδιά εκδηλώνουν άγχος επίδοσης ακόμα κι αν προέρχονται από οικογένειες με χαμηλές προσδοκίες. Χρειάζεται να έχω στο νου μου πως:
-
Οι προσδοκίες μου πρέπει να είναι σε αρμονία με τη συναισθηματική μου διαθεσιμότητα ως γονεας και με τις ρεαλιστικές ακαδημαϊκές δυνατότητες του παιδιού μου.
-
το κίνητρο του παιδιού είναι ωφέλιμο για το ίδιο να είναι εσωτερικό και λιγότερο εξωτερικό. Σε αυτό μπορώ να το υποστηρίξω με το να το βοηθώ να:
-
καλλιεργήσει ενδιαφέροντα
-
ανακαλύψει κλίσεις και ταλέντα
-
βρίσκει νόημα στις υποχρεώσεις του
Όσο το κίνητρο παραμένει εξωτερικό, τότε το άγχος διατηρείται, καθώς υπάρχει μια ασυμφωνία ανάμεσα στην εσωτερική μου επιθυμία και την οργάνωση της συμπεριφορά μου.
Πώς μπορεί να εκδηλωθεί το άγχος επίδοσης;
Το άγχος μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορες μορφές και δεν είναι πάντοτε εύκολα αναγνωρίσιμο:
-
Σωματικοί πόνοι
-
Δυσκολία στον ύπνο
-
Θυμός/ ευερεθιστότητα
-
Μελαγχολία/ κλάμματα
-
Αρνητικές σκέψεις σχετικά με την επίδοσή του, την επάρκειά του ή το μέλλον του
Πώς μπορώ να υποστηρίξω το παιδί μου όταν εκδηλώνεται το άγχος επίδοσης;
Π.χ. την περίοδο των εξετάσεων
-
Αναγνωρίζω το άγχος
-
Προσεγγίζω το παιδί και:
-
Εκφράζω τι παρατηρώ
-
Μοιράζομαι τις σκέψεις και τις ανησυχίες μου
Π.χ. «σκέφτομαι ότι ίσως σε επηρρεάζει που είναι περίοδος εξετάσεων»
-
Διερευνώ μαζί του την πηγή του άγχους με ερωτήσεις που ξεκινούν με «τι»:
-
Τι είναι αυτό που σε αγχώνει στις εξετάσεις;
-
Τι σημαίνουν για σένα οι εξετάσεις;
-
Τι θα σημαίνει για σένα το να πάρεις χαμηλότερο βαθμό από αυτόν που περιμένεις;
-
Τι θα ήταν για σένα το χειρότερο σενάριο;
-
Διερευνώ μαζί του στρατηγικές που θα μπορούσαν να το βοηθήσουν:
-
Τι χρειάζεσαι;
-
Τι θα ήθελες αυτή τη στιγμή;
-
Τι θα μπορούσε να σε βοηθήσει να ηρεμήσεις;
-
Προτείνω εναλλακτικές επιλογές σε επίπεδο:
-
Σκέψεων
«Μήπως δεν είναι και τόσο καταστροφικό αυτό το σενάριο;»
«Εγώ νομίζω ότι η αξία σου δεν εξαρτάται μόνο από τις εξετάσεις!»
«Πού βασίζεται η βεβαιότητά σου ότι θα αποτύχεις;»
-
Συμπεριφορών
«Θα σε βοηθούσε να κάνεις ένα διάλειμμα;»
-
Ενθαρρύνω το παιδί στο στόχο του εκφράζοντας ειλικρινείς και ρεαλιστικές σκέψεις σχετικές με τις ανάγκες του
Παράδειγμα: Δεν θα πω «θα τα πας τέλεια!» εάν αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα του παιδιού
-
Διδάσκω στο παιδί τεχνικές διαχείρισης άγχους βήμα-βήμα:
-
Να αναγνωρίζει ότι είναι υπό συνθήκη άγχους
-
Να σταματάει ό,τι κάνει
-
Να παίρνει βαθιές αναπνοές
-
Να αναγνωρίζει την ετοιμότητά του να συνεχίσει το έργο του
-
Να αναγνωρίζει και να αμφισβητεί τις μη ρεάλιστικές και άκαμπτες σκέψεις του
-
Να μπορεί να τις αντικαταστήσει με άλλες που είναι ρεαλιστικές
-
Υπενθυμίζω στο παιδί μου
-
όλα αυτα που αγαπάω σε αυτό!
-
όλα αυτά που θαυμάζω σε αυτό!
-
όλα αυτα που με κάνουν περήφανο για αυτό!
Τι πρέπει να αποφύγω:
-
Να μην χαρακτηρίζω με βάση την επίδοση
-
Να μην εκφράζω απογοήτευση στη χαμηλή επίδοση
-
Να μην κάνω προβλέψεις για το μέλλον του
-
Να μην ανατρέχω στο παρελθόν και να το κατηγορώ
-
Να μην κατηγορώ για τυχόν περιορισμούς του
-
Να μην υποτιμώ το συναίσθημά του
Η ΖΩΗ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ!
ΚΑΛΗ ΕΠΙΤΥΧΙΑ ΣΕ ΟΛΑ!
Δήμητρα Λαμπροπούλου
Ψυχολόγος
MSc Ψυχολογία Παιδιού & Εφήβου